Najważniejszą zasadą podczas prób zdiagnozowania i usunięcia prawdopodobnych przyczyn usterki jest zachowanie spokoju, gdyż każde nieracjonalne zachowanie może jeszcze pogłębić skutki awarii. W pierwszej kolejności należy rozróżnić przyczynę problemu z uruchomieniem komputera na jeden z dwóch głównych typów.
Pierwszy, to gdy po wciśnięciu włącznika nie ma żadnej reakcji, nie włączają się żadne kontrolki i komputer się nie włącza, natomiast drugi przypadek jest taki, że co prawda komputer się włącza, ale system nie startuje.
Rozpatrując pierwszy przypadek, należy zacząć od sprawdzenia źródła zasilania komputera. Jeśli korzystamy z laptopa, który może pracować zarówno na baterii, jak i na zasilaniu z gniazda sieciowego, kontrolujemy obie opcje, czyli sprawdzamy zarówno baterię, jak również zasilacz. Jeśli często pracujemy na samej baterii, to istnieje ryzyko, że uległa ona całkowitemu rozładowaniu i nie jest możliwe uruchomienie laptopa bez zasilania z gniazda.
Jeżeli jest taka możliwość, to wyjmujemy na kilkanaście sekund baterię (oczywiście wcześniej odłączając zasilacz z gniazdka), tak żeby upewnić się, że podzespoły laptopa nie są pod napięciem. W dalszej kolejności sprawdzamy stan przewodu zasilającego oraz samego zasilacza i dopiero podłączamy go do gniazdka. Część zasilaczy posiada diodę sygnalizującą podpięcie zasilania, co ułatwia stwierdzenie, że są sprawne. Podobnie jest w przypadku wielu laptopów, które także posiadają diodę sygnalizującą podłączenie zasilacza.
Gdy dioda w zasilaczu świeci, natomiast ta w laptopie nie świeci, to problem mogą stanowić kable zasilające lub gniazdo zasilania w laptopie. Inny przypadek następuje, gdy po wyjęciu baterii i podpięciu zasilania laptop uruchamia się, wtedy wiemy, że to bateria stanowi problem i być może kwalifikuje się już do wymiany.
Pomocne w diagnostyce usterki może być także podłączenie zasilacza od innego laptopa (oczywiście jeśli możemy pożyczyć zasilacz o podobnych parametrach i identycznym gnieździe zasilającym), wtedy możemy łatwo sprawdzić, czy problem leży po stronie zasilania, czy samego laptopa. Niestety w tym ostatnim wypadku pomóc może jedynie serwis, gdyż powodem problemu może być uszkodzenie któregoś z podzespołów zlokalizowanych na płycie głównej.
Podobnie wygląda sytuacja w przypadku klasycznego peceta. Gdy stacjonarny komputer nie uruchamia się, w pierwszej kolejności sprawdzamy stan przewodów zasilających, czy świeci się kontrolka w listwie zasilającej oraz czy nie są uszkodzone przewody zasilające. Warto zwrócić uwagę także na wyłącznik zasilacza z tyłu obudowy.
Jeżeli po tej szybkiej diagnostyce nie zauważamy usterek, próbujemy wtedy uruchomić komputer. Sygnałem działania zasilania są często pracujące wiatraczki wewnątrz obudowy, jeśli one działają, a mimo to nie widzimy obrazu na monitorze, to być może wadliwe jest podłączenie samego monitora lub uszkodzeniu (ewentualnie wypięciu) uległa karta graficzna.
W nieco lepszej sytuacji jesteśmy, gdy komputer się włącza, ale system nie startuje. Sytuacja taka dotyczy w takim samym stopniu zarówno komputera stacjonarnego, jak i laptopa. Podczas uruchomienia komputera następuje najpierw szybkie sprawdzanie poszczególnych podzespołów, a w dalszej kolejności ładowany jest system operacyjny (najczęściej jest to Windows lub Linux).
Gdy komputer nie uruchamia systemu, należy zacząć od sprawdzenia w BIOS-ie lub UEFI, uruchamianym zaraz po starcie poprzez wciśnięcie konkretnego klawisza na klawiaturze (zależnie od wersji może to być F1, F2, Del lub inny, szczegółów należy szukać w instrukcji dołączonej do płyty głównej), czy komputer widzi dysk twardy, z którego mógłby wystartować system operacyjny.
Niekiedy problem może być prozaiczny i wynikać z pozostawienia podłączonego do portu USB pendrive'a lub zewnętrznego dysku twardego, ewentualnie płyty CD/DVD znajdującej się w napędzie, gdyż to na nich komputer może w pierwszej kolejności poszukiwać systemu do uruchomienia, co będzie skutkować błędem. A co, jeśli niczego takiego nie pozostawiliśmy, a mimo to komputer nie widzi dysku? Wskazywało by to na uszkodzenie dysku lub jego podłączenia, niestety w takim wypadku sami niewiele możemy zdziałać i warto wtedy zwrócić się do specjalistów.
Kolejna możliwość jest taka, iż komputer widzi dysk i system zaczyna się uruchamiać, jednak nie jest w stanie włączyć się poprawnie do końca. Może to wynikać z wielu problemów, najczęściej z tego, że uprzednio system nie został prawidłowo zamknięty lub doszło do jego wadliwej aktualizacji. W takim przypadku pomóc może narzędzie Przywracanie systemu i cofnięcie się z ustawieniami systemu do wcześniejszej daty, gdy jego konfiguracja była prawidłowa. Można także próbować uruchomienia systemu w trybie awaryjnym lub naprawy systemu narzędziami dostępnymi z menu wyboru podczas uruchamiania trybu awaryjnego.
Znaczna większość problemów z uruchomieniem komputera ma swoje przyczyny w opisanych przypadkach. Część to przyczyny łatwe do samodzielnej naprawy, jak uszkodzone przewody zasilające, część to przyczyny programowe, których diagnostyka i naprawa jest możliwa przy użyciu narzędzi udostępnianych przez sam system. Niektóre problemy niestety będą wymagały interwencji wyspecjalizowanego serwisu i wymiany podzespołów lub instalacji systemu na nowo. Jednak, tak jak wspomniałem na początku, niezależnie od przyczyny awarii, zawsze należy zachować spokój i podejść metodycznie do znalezienia rozwiązania problemu.